'Stilte' - Shusaku Endo ****

 

Ik kreeg dit boek van een collega te leen, nadat we het hadden over historische romans. 

In 1638 vertrekt de jonge Portugese priester Sebastian Rodrigo naar Japan, om daar te helpen bij het verspreiden van de katholieke leer. Hij weet dat hem een zware taak wacht: de Japanse machthebbers keren zich steeds feller tegen de christenen. Ze worden opgejaagd, gedwongen hun geloof te verloochenen, gemarteld en gedood. Waar de jonge priester echter niet op voorbereid is, is dat zijn eigen geloof zwaar op de proef wordt gesteld. Want als de mensen die hij wil helpen, vanwege zijn overtuiging de dood vinden - wat is dan de zin van zijn komst naar dit vijandige land?

Het verhaal ging voor mij over de vraag tot welke prijs je wilt gaan voor je idealen.

Een spannend, soms gruwelijk boek, waarin het veel gaat over sinistere martelpraktijken van de Japanse heersers. Dat na de ontknoping het verhaal nog zo'n 20 pagina's doorgaat, pagina's die niet zoveel toevoegen, is het enige minpuntje.

'Vrij spel' - Richard Powers ***

'Vrij spel' is het verhaal van het eiland Makatea in de Stille Oceaan. Het landschap is gehavend door een geschiedenis van fosformijnen. Terwijl de natuur bezig is aan herstel van het eiland, wacht een nieuwe uitdaging: een bedrijf, groot geworden in AI, wil het eiland gebruiken voor de ontwikkeling van drijvende, autonome steden. We volgen de aanloop naar en perspectieven van vier hoofdrolspelers: de 92-jarige zeebiologe Evie, kunstenares Ina die in de rust van het eiland tot creatief maken komt, haar partner Rafi en diens oude studievriend Todd.

'Vrij spel' gaat over de krachtmeting tussen natuur en mens, klimaat en kapitaal en concrete en virtuele werkelijkheid. De hoofdrolspelers worden uitgebreid geportretteerd met veel aandacht voor de menselijke psyche, vriendschap en het maken van keuzes. Doorheen het verhaal verwerven is het idee van de spelende mens (homo ludens) met als interessante vraag: hoeveel spel blijft er nog over als technologie de magie van bijvoorbeeld spellen als schaken en go om zeep helpt door er een algoritme van te maken. Het boek is wat gekunsteld opgebouwd in stukken vanuit de verschillende perspectieven. Je zou ook kunnen zeggen dat de auteur er een spel van maakt om de lezer steeds stukjes informatie te geven, en niet meteen het hele verhaal.

Het is de eerste literaire roman die ik heb gelezen waar AI een belangrijke rol speelt. 

'Normale mensen'- Sally Rooney ***

'Normale mensen' volgt de moeizame relatie tussen twee jonge mensen, Connell en Marianne, die opgroeien in een klein stadje in Ierland. Connell komt uit een armer gezin, is populair, goed in sport en sociaal gezien succesvol, terwijl Marianne, opgegroeid in weelde, intelligent maar sociaal geïsoleerd is en vaak wordt gepest. Wanneer ze naar de universiteit in Dublin gaan, worden de rollen omgedraaid: Marianne bloeit op in de academische wereld en vindt een nieuwe sociale kring, terwijl Connell zich verloren voelt in zijn nieuwe omgeving. Hun levens blijven verweven, maar hun relatie wordt steeds beïnvloed door externe factoren zoals misverstanden, persoonlijke onzekerheden en sociale normen.

Roony beschrijft knap de psychologische ontwikkeling van Connell en Marianne. Elk hoofdstuk is een snapshot van hoe het met de twee hoofdrolspelers gaat. De stijl van schrijven is soms wat telegramstijl-achtig, maar bevat ook mooi uitgewerkte metaforen. Haar 'Intermezzo' heeft voor mij wel een diepere indruk gemaakt. 

'Intermezzo' - Sally Rooney *****

 

'Intermezzo' is de vierde roman van de Ierse auteur Sally Rooney. Het verhaal gaat over twee broers, Peter en Ivan Koubek, die worstelen met de recente dood van hun vader. Peter, een 32-jarige advocaat in Dublin, lijkt succesvol maar kampt met slapeloosheid en complexe relaties met twee vrouwen: zijn eerste liefde Sylvia en de jonge studente Naomi. Ivan, een 22-jarige schaakspeler, beschouwt zichzelf als sociaal onhandig en ontmoet Margaret, een 36-jarige gescheiden vrouw. Hun relatie ontwikkelt zich snel en intens. 

De vijf sterren zijn voor het sterke verhaal, waarin de hoofdrolspelers worstelen met hun relaties. Vooral de spanningen tussen de twee broers en hun onhandige manier van met elkaar communiceren zijn heel mooi uitgewerkt. De schrijfstijl is prachtig, met soms schetsen van opeenvolgingen van korte zinnen of flarden woorden en een rijkdom aan mooie zinnen.

'All fours' - Miranda July ****

Een 45-jarige vrouw besluit spontaan dat ze niet met het vliegtuig, maar met de auto van Los Angeles naar New York wil reizen. Twintig minuten nadat haar man en kind in de achteruitkijkspiegel zijn verdwenen, neemt de vrouw zomaar een afslag van de snelweg en huurt een kamer in een goedkoop motel. In eerste instantie is dat voor één nacht, maar al snel blijkt dat ze niet van plan is om ergens anders heen te gaan. Ze verandert de kamer in een luxe suite en begint een affaire met een jongere, getrouwde man. Ze heeft geen seks met hem, maar misschien ook wel... het hangt af van je definitie van seks.

'All Fours' is een meeslepend verhaal over het opzij zetten van zekerheden, de zoektocht naar balans en de impact van ouder worden. Geschreven met humor, met mooie zinnen en beeldspraak en vaak geestige afwisselingen tussen grote woorden en het alledaagse. Verwacht ook een flinke scheut plastisch beschreven seksualiteit.

‘Vaderland’ - Fernando Aramburu ****

Deze zomer reisde ik onder andere door Spaans Baskenland. Ik besefte daar dat ik maar bar weinig weet over de geschiedenis van Baskenland. Hoe zat dat bijvoorbeeld met de ETA? Ik leer graag via verhalen. Die geven vaak - meer dan een kille historische analyse - de emoties, gevoelens van de betrokkenen/

Na even zoeken vond ik de roman 'Vaderland' van Fernando Aramburu. Het is het verhaal van de impact van het Baskische conflict op twee families in een klein dorp in Spanje. Het verhaal begint wanneer Bittori, weduwe van een vermoorde ondernemer, terugkeert naar het dorp waar haar man werd vermoord door de Baskische afscheidingsbeweging ETA. Haar terugkeer roept herinneringen op aan de diepe wonden die het conflict heeft veroorzaakt. Aan de andere kant staat Miren, eens Bittori's beste vriendin, wiens zoon zich bij ETA aansloot. Terwijl de twee families met hun eigen trauma's en schuldgevoelens worstelen, ontvouwt de roman een indringend beeld van verraad, verlies en verzoening.

Door verschillende perspectieven te verkennen, schetst 'Vaderland' een genuanceerd portret van een gemeenschap verscheurd door politiek geweld, en de complexiteit van menselijke relaties in tijden van conflict.

Het boek bestaat uit korte hoofdstukken die heen en weer in de tijd springen. Als bij een legpuzzel ontstaat zo langzaam het volledige beeld. Af en toe werd ik wat afgeleid door het taalgebruik. Zo schakelt af en toe vanuit het niets naar de ik-vorm en stelt de verteller net iets te vaak vragen over de eigen stellingen. Iets in de sfeer van 'Ze waren destijds vrienden. Vrienden?' Dat wordt dan een maniertje.

De belofte van leren over menskant in de context van een historisch conflict is helemaal ingelost. Echt een erg mooi boek! 

‘Mijn lieve gunsteling’ - Marieke Lucas Rijneveld *****

‘Mijn lieve gunsteling’ is de monoloog van een 49-jarige pedoseksuele veearts die een 14-jarig kwetsbaar meisje van 14 geduldig manipuleert om uiteindelijk seksuele handelingen met haar te doen. Het boek grijpt je naar de strot en houd je bezig, ook als je het even weglegt. De hallucinerend lange zinnen, de verwrongen gedachten van de ik-figuur, het taalgebruik is prachtig en het is het samengaan van die schoonheid met de ultieme lelijkheid van het gedrag en de gedachten van de ik-figuur dat dit boek zo bijzonder maakt.

'Hier kom ik nog op terug' - Rob van Essen ****

 

Geestig, spannend en bizar verhaal over een gesjeesde filosofiestudent die met de tijdmachine van een oud-medestudent de mogelijkheid krijgt om iets waar hij spijt van heeft in het verleden te herstellen. Knap geconstrueerd met filosofische gedachten over tijdreizen en het begrip tijd. Andere ingrediënten: naakte Duitsers, G.B.J. Hilterman en een Frans klooster. Bizar genoeg?

'De verborgen boekwinkel' - Evie Woods ***

Het verhaal van twee vrouwen in twee tijdperken: begin 20e en begin 21e eeuw. Beide vrouwen moeten vechten voor hun rechten en tegen dominante (zeg maar gerust foute) mannen. Het verhaal wordt verteld vanuit de drie hoofdpersonen in afwisselende hoofdstukken: Opaline, Martha en Henry. De laatste trekt op met Martha in een literaire zoektocht. Een vlot te lezen boek met spanning en een stuk psychologie. Hier en daar wat kinderlijk verteld. De mix tussen realistisch en magisch pakt voor mij ook niet helemaal goed uit. Desondanks een aantal fijne leesuren mee doorgebracht.

 

'Waanzin' - Lionel Schriver ****

 

'Waanzin' is het verhaal van een dystopische samenleving, waarin de beweging Geestelijke Gelijkwaardigheid ervoor zorgt dat alles wat mensen discrimineert op hoe slim of dom ze zijn taboe is geworden. Je mag zelfs geen 'smartphone' zeggen (een beschrijving van de reeks verboden woorden is het grappigste deel van het boek). 

Net als in veel andere dystopieën verzet de hoofdpersoon zich tegen de ontwikkelingen, met alle gevolgen van dien. Humor met een rauw randje en een belangrijke boodschap: volg niet blindelings de maatschappelijke trends, maar wees kritisch op de (ongewenste) effecten van nieuwe dogma's.

'Vader en dochters' - Martin Bril ***

Stukjes. Altijd leuk voor tussendoor. Zeker als het Martin Bril betreft. En zeker als het gaat over het gezinsleven en het vaderschap. Mooi hoe Bril telkens weer treffend het alledaagse ziet en er eerlijke stukjes over schrijft, inclusief alle twijfel die veel vaders zullen herkennen.

Gelezen: 'Wie het mooist valt' - Sara Nović

Min of meer bij toeval stuitte ik op dit boek, waarin Sara Nović het verhaal vertelt over de tienjarige Ana uit Zagreb. In 1991 breekt de oorlog uit in Joegoslavië. Ana raakt verzeild in de horror van de oorlog en raakt ernstig beschadigd.

Het verhaal confronteerde me met mijn gebrek aan kennis over de oorlogen in voormalig Joegoslavië. De verhalen over Srebenica kende ik wel, maar daar hield het grotendeels mee op. De ervaring - een aangrijpend verhaal over kinderen in oorlogstijd - deed me denken aan Wat is de wat? van Dave Eggers waar het over Valentino Achak Deng gaat, een jongetje dat vlucht uit zijn dorp in Zuid-Soedan.

Al tijdens het lezen van 'Wie het mooist valt' ben ik bronnen gaan zoeken, van Wikipedia tot tutorials, documentaires en nieuwsfragmenten op YouTube. En leerde hoe ingewikkeld de situatie was met verschillende bevolkingsgroepen, die gevoed door haat, elkaar naar het leven stonden, terwijl ze jarenlang als buren vreedzaam hadden samengeleefd. Hoe ver de gewelddadigheden gingen. Hoe de wonden die geslagen werden nog steeds het leven van velen beheersen. Zo afschuwelijk, zo dichtbij, zowel in afstand als in tijd.

Het is wat literatuur kan doen...

Gelezen: 'De Toegift' van Doron Ketelaars

Met je vrienden in een bandje spelen. Dromen over grote podia, interesse van de meisjes, gratis bier. 'Jongens waren we, maar aardige jongens', schreef Nescio, dat idee. Ik zong, speelde gitaar, maar was realistisch over wat haalbaar was: we rotzooiden maar wat aan. Herinneringen komen boven bij het lezen van 'De Toegift', het verhaal van een fictieve band van vier fervente Rolling Stones-fans. Ik kreeg het boek cadeau van vriend Roland, nog steeds actief muzikant. Met onze vriendenclub bezochten we vroeger vele concerten, waarbij ik steevast fantaseerde dat de gitarist of zanger plotseling omviel en dat de band dan het publiek vroeg of er iemand was die... Dat gebeurde natuurlijk niet en dat is maar goed ook. Ik kan niet geweldig zingen, geen teksten onthouden en beheers maar een handvol akkoorden.

Het verhaal van 'De Toegift' gaat over de opkomst en de ondergang van The Pawnbrokers. Het leest als een jongensboek, over iets oudere jongens, maar nog steeds jongens, zelfs als ze aan het einde van hun carrière zijn aangekomen. Auteur Doron Ketelaars vertelt het verhaal met vaart en humor (een drummer met een hartritmestoornis). Maar het is niet alleen maar leuk. 'De Toegift' gaat over toewijding (jarenlang oefent de band om hun cover van 'Sympathy for the devil' goed in de vingers te krijgen), over het ingewikkelde van het liefdesleven, het balanceren tussen dromen en de harde realiteit (een baantje bij de PTT, het plotselinge overlijden van de manager die naar achteraf blijkt het natuurlijk vooral voor zichzelf deed). En vooral over dat unieke gevoel van met vrienden in een band spelen, ieder met je eigen ideeën en mogelijkheden die op bepaalde momenten ineens magisch bij elkaar komen. Dan staat er ineens een groot publiek voor je neus en zorgt de interactie met die toehoorders voor een 'flow' waarin de band het eindelijk aandurft: 'Sympathy for the devil' spelen.

Doron Ketelaars - De Toegift, Brave New Books

Gelezen: 'Grammatica van de fantasie' - Gianni Rodari

In 1973 schreef de Italiaanse kinderboekenschrijver Gianni Rodari zijn 'Grammatica van de fantasie'. Dit jaar is er een Nederlandse vertaling verschenen van dit sprankelende werk over de kunst en het nut van het verzinnen van verhalen. Rodari beschrijft een aantal praktische technieken / werkvormen om met kinderen verhalen te bedenken en ventileert zijn ideeën over de functie van het verbeelden, de fantasie en de vervreemding.

De belangrijkste boodschap die ik uit het boek haal is deze: om kinderen de werkelijkheid te laten begrijpen, hebben ze naast een leerkracht die dingen vertelt en uitlegt ook het fantasie-spel met die werkelijkheid nodig. Wetenschap én fantasie, non-fictie én fictie zijn twee kanten van dezelfde medaille, ze hebben elkaar nodig.

Een mooi voorbeeld daarvan is het samen bespreken van een 'Wat als-vraag'. De vraag 'Wat zou er gebeuren als iedereen in Sicilië zijn knopen zou verliezen?' lijkt nutteloos, want dat gaat toch nooit gebeuren? Maar in de dialoog leren de kinderen de functie van knopen kennen en onderzoeken ze de alternatieven (voor een jas, de kussens van een bankstel) en komen wellicht ook de knopen in een touw aan bod of zelfs de eenheid van snelheid voor de scheepvaart.

Uit ervaring vertelt Rodari hoe kinderen geboeid raken door dit soort oefeningen én dat ze hierbij verrassend creatief en wijs voor de dag kunnen komen. Rodari wijst er op dat de wetenschap ook gebruik maakt van dit soort oefeningen. Lees mijn blog over het gedachte-experiment, die daar op aansluit.

Andere beschreven technieken om verhalen te bedenken zijn:

• het cognitieve conflict oproepen door twee willekeurige woorden te kiezen met de opdracht die te verbinden (de 'fantastische tweeterm')
• een dwingende vorm zoals een limerick voorschrijven
• varianten laten maken op bestaande verhalen (je kunt daarbij 'functies' aanbieden die vaak in verhalen voorkomen, zoals 'de held krijgt een moeilijke opdracht' of 'de slechterik is slim, maar heeft één zwakke plek')

Rodari is nadrukkelijk ook pedagoog. Met veel liefde schrijft hij over de verbindende kracht van (sprookjes) voorlezen, waarbij het kind om 'meer' of 'nog een keer' vraagt, niet vanwege de inhoud van het sprookje, maar om het intieme moment met de voorlezer nog wat te rekken.

Verwacht geen strak gestructureerd handboek. De tekst lijkt eerder voor de vuist weg geschreven en in een informele stijl. Anekdotes verrijken de theorie. Zo is er het verhaal van de leerkracht die aan de verzameling poppen voor de poppenkast een pop toevoegde die eruit zag als de leerkracht zelf. Zodra de kinderen opgingen in hun spel, observeerde hij hoe de rol van de leerkracht-pop werd ingevuld. Krachtiger feedback bestaat niet, aldus de leerkracht.

Het boek is uitgegeven door uitgeverij Tutti. Ook verkrijgbaar via Bol.comhttps://.

Gelezen: 'Voedingsmythes' van Martijn Katan

Kies een willekeurig voedingsmiddel, bijvoorbeeld 'wijn'. Ga naar Google en combineer de zoekopdracht 'wijn' met het trefwoord 'gezond'. Bekijk de resultaten. Doe nu hetzelfde door de zoekopdracht 'wijn' te combineren met het trefwoord 'ongezond'. De resultaten zullen die van de eerste zoekactie tegenspreken. Wat de waarheid is, mag je zelf bepalen.

Als het gaat om ons voedsel, heb je behoorlijk wat mediageletterdheid en kritisch denkvermogen nodig om erachter te komen wat gezond is en wat niet. De nuchtere, wetenschappelijk onderbouwde feiten vind je onder andere in 'Voedingsmythes. Over valse hoop en nodeloze vrees' van Martijn Katan.

In het boek rekent Katan af met 70 mythes, onder andere over de vermeende relatie tussen sommige voedingsstoffen en kanker, over de voedingsindustrie, de rol van suiker en gezondheidsclaims van 'superfoods'. Katan doet dat nuchter, met onderbouwing (o.a. in ruim 60 pagina's wetenschappelijke bronnen), maar ook met humor. Zo verwijst hij naar een website over de gevaren van Dihydrogen Monoxide, die bij nadere bestudering gaat over water en bedoeld is juist om dit type websites op de hak te nemen.

De belangrijkste boodschap van het boek is de opdracht aan de lezer zich niet te laten verleiden tot wat je het liefst zou horen: dat rode wijn gezond is of dat je kunt afvallen door bleekselderij te eten, omdat het een negatieve energiebalans zou hebben. Niet roken, zeer matig met alcohol, zeer zuinig met verzadigde vetten... de waarheid is niet erg gezellig. Ook, zo stelt Katan, moeten we ons niet zomaar bang laten maken door alles wat we in de media en op het internet tegenkomen aan horrorverhalen. Zo ontkracht hij de link die nogal eens gelegd wordt tussen aspartaam en kanker. En Katan doceert dat oer, oorspronkelijk, biologisch, natuurlijk enzovoort, niet per se gezonder is dan industrieel gefabriceerd. Dat voelt tegennatuurlijk en levert misschien niet direct een fraai verhaal, maar het sluit wel aan bij de stand van de wetenschap op dit moment.

Deze week kwam ik nog terecht op de website Healthwatch. Je leest er dat roomboter gezonder is dan margarine, dat kokosolie één van de gezondste oliën ter wereld is en dat je door het vermijden van E621 (glutamaat) van autisme kunt genezen. Ik vaar voorlopig toch maar op wetenschapper Katan.

Meer mythes:

• Hans van Maanen - Encyclopedie van misvattingen (feitjes uit de biologie, geschiedenis enz. die geen feitjes blijken te zijn)
• Pedro de Bruyckere en Casper Hulshof - Jongens zijn slimmer dan meisjes (over veelgehoorde mythes over leren en in het onderwijs)

Recensie: ‘Erebos’, Ursula Poznanski (2010)

Er kunnen spannende dingen gebeuren als de wereld van het gamen en de echte wereld door elkaar beginnen te lopen. In de ruim 400 pagina’s tellende jeugdroman ‘Erebos’ wordt dit principe knap gebruikt door de Oostenrijkse auteur Ursula Poznanski.

Hoofdpersoon Nick krijgt in het verhaal een game in handen gedrukt van een klasgenoot. Nick kiest zijn eigen character, waarna het spel hem in een fantasy-wereld van geesten, ridders, elfen en andere wezens brengt. De game is in alle opzichten overweldigend: de beelden, de muziek en geluidseffecten, de opdrachten, de mogelijkheid om met andere spelers te communiceren en de ingebouwde intelligentie. Het spel kent griezelige elementen met bloed, monsterlijke figuren en de dood, maar ook prachtige omgevingen.

Dan krijgt Nick zijn eerste opdrachten om uit te voeren in de echte wereld. Hij verbaast zich over het geheimzinnige karakter ervan, maar weet dat weigeren voor hem het einde van het spel betekent. De lezer volgt Nick op de voet: hoe gaat hij met deze game om, hoe ver gaat hij voor het spel?

‘Erebos’ laat zien wat de aantrekkingskracht van games kan zijn op jongeren. Maar het is ook een roman over onderling vertrouwen, lef, de moeilijke keuzen waar je als schoolgaande jongere voor komt te staan en de schoonheid van een eerste verliefdheid.

Het lezen van ‘Erebos’ is als een quest: als lezer krijg je steeds kleine stukjes van de puzzel aangereikt, waarbij de ontknoping tot het eind toe spannend blijft.

De vertaling uit 2011 is van Esther Ottens.