Werkvorm: de terugkerende stelling/opdracht

Laat deelnemers aan het begin van een bijeenkomst reageren op een stelling. Herhaal dat aan het eind van de bijeenkomst. Een eenvoudige werkvorm waarmee je je training of presentatie evalueert: hoeveel deelnemers zijn aan het eind van mening of inzicht veranderd. Bovendien geeft het je bijeenkomst een mooi, cyclisch karakter.

Een voorbeeld. In een workshop over metafoorgebruik in het onderwijs begon ik met de opdracht: geef op een schaal van 0-10 aan in hoeverre je metaforen inzet in je lessen. Een flink aantal deelnemers gaf zichzelf een lage score, zo rond de 2, 3. Aan het eind van de workshop gaf ik dezelfde opdracht nog eens: veel deelnemers gaven zichzelf nu een hogere score. Dat beeld paste mooi bij mijn boodschap: we maken onbewust vaak gebruik van metaforen in onze communicatie...

De workshop zelf was erop gericht inzicht te krijgen in de vraag hoe je het rendement van je onderwijs kunt verhogen door het bewuster inzetten van metaforen.

Verandermanagement met metaforen

De klant: een aanbodgestuurde organisatie, actief in de zorg voor verstandelijke gehandicapten die meer vraaggestuurd c.q. vraaggericht wil werken. Voor een groot deel van de medewerkers, zowel op operationeel als op middenmanagement-niveau, een nogal abstracte opdracht. Want wat betekent dat nu voor het organiseren van ons werk, voor ons gedrag, voor onze cliënten?

De werkwijze: samen met mijn partner Ineke van Aaken ontwikkelde ik een studiedag op basis van de metafoor van het 'vraaggerichte restaurant'. Opdracht aan de deelnemers was om deze metafoor uit te werken: wat is er anders voor het personeel, voor de klant, voor de organisatie van het restaurant als je niet met een vast aanbod (menu, opstelling van het meubilair) zou werken, maar alleen maar zou luisteren naar wat de klant wil - de vraag - en daar de boel op zou afstemmen. De volgende opdracht: vertaal deze andere aanpak nu een terug naar je eigen werk.

Dan ontstaan boeiende gesprekken. Je kunt niet alles vers op voorraad hebben, dus misschien moet je een core business definiëren (groenten van het seizoen) en een flexibele schil beschikbaar maken van extra diensten (in de diepvries). De klant wil met de kok in gesprek, een advies over geschikte combinaties, noem het maar vraagarticulatie. Het personeel moet goed luisteren naar de klant en diens vraag vertalen naar de mogelijkheden van het restaurant: u wilt buiten eten, maar toch beschut zitten? Misschien is een tafeltje in de serre iets voor u? Die gebruiken we normaal gesproken alleen voor opslag van onze voorraad, maar we maken er graag iets gezelligs van voor u! Uw eigen wijn meegenomen. Tuurlijk kan dat, hoe dacht u het feit te compenseren dat wij daar dan niets aan verdienen? Kleine bijdrage in het gebruik van ons kristal? Prima.

En zo kwam een abstract onderwerp tot leven... Een trucje? Nee, gewoon een kwestie van bewust inzetten van een krachtige metafoor binnen een 'didactisch' kader.

De kracht van metaforen (2)

Het is altijd een moeilijke emotie: je schuldig voelen over iets. Het is alsof je geest beduimeld is, vervuild, alsof er een vlekje opgekomen is doordat je iets hebt gedaan dat indruist tegen je eigen waarden. Hoe kom je daar nu van af?

Onze geest doet dat door de hulp in te roepen van een metafoor, en wel precies die metafoor die ik oproep met woorden als 'beduimeld' en 'vlekje'. Door 'schuld' te verbeelden als 'vuil' kun je de oplossing voor 'schuld' in de oplossing voor 'vuil' vinden: wassen dus.

En dat is precies wat mensen doen die zich schuldig voelen, zegt een artikel in Science van deze maand. Dit gebeurt geheel onbewust. Proefpersonen die geconfronteerd worden met gedachten aan gedrag dat tegen de eigen waarden indruist, dat onrein is, hebben vaker de neiging hun handen te wassen dan personen die met positieve gedachten worden geconfronteerd. Het wordt het Macbeth-effect genoemd, naar Lady Macbeth uit het Shakespeare-drama die een bloedvlek probeert weg te poetsen na de moord op de koning.

Een korte samenvatting van het Science-artikel vind je hier. Of beluister de New Scientist Podcast over dit onderwerp. Klik hier voor deel 1 van 'De kracht van metaforen'.

De kracht van metaforen

"Al die fundamentele ideeën over communicatie binnen systemen (...) zijn helaas kort na de opkomst van de computer bij het denken over intelligentie verloren gegaan." Dat zegt onderzoeker Frank Pasemann in een artikel in Intermediair deze week over de rol van het lichaam bij menselijke intelligentie. Dat is nogal wat. Eigenlijk zegt Pasemann dat door de computer als metafoor voor ons brein te nemen (geheugen, informatie, data...) we blind zijn geworden voor elementen waarbij de metafoor mank gaat. Het zegt wat over de kracht van metaforen. Die kunnen dus zelfs wetenschappers - degenen die de objectieve waarheid in kaart willen brengen - op het verkeerde been zetten.