Filmpjes maken voor 'flipping the classroom': een verkenning

Over het omdraaien van de traditionele onderwijssetting 'instructie in de klas, verwerking thuis' is al veel geschreven. 'Flipping the classroom' of in hip Nederlands 'Flip de klas' is een hot item. Het biedt dan ook mooie mogelijkheden, zoals:

• de best denkbare uitleg eenmalig vastleggen, waarna je nooit meer hetzelfde verhaal hoeft te vertellen;
• het bij elkaar zijn in een ruimte optimaal gebruiken om over de stof van gedachten te wisselen;
• de leerling de gelegenheid bieden je uitleg meerdere keren op zelf gekozen momenten en plaatsen te bekijken (bijvoorbeeld thuis of in de trein, vlak voor een proefwerk of examen). 

Over de didactiek van 'flipping the classroom' is al best veel te vinden. Nederlandstalige informatie over hoe je - heel praktisch - een instructiefilmpje maakt en hoe je dat goed doet is minder ruim voorhanden. De Nederlandse editie van de Khan Academie geeft enige informatie en ook op de themapagina van Kennisnet is wat te vinden.

Afgelopen week ben ik eens wat dieper in het onderwerp gedoken. En hoewel ik nog lang niet alle antwoorden heb, wil ik hier wel alvast wat eerste bevindingen delen. Als Apple-gebruiker heb ik vooral ervaring met producten als de iPhone, iPad en iMovie.

Laat ik beginnen met een paar voorbeelden van stijlen voor instructiefilmpjes met daarbij enkele technische aanwijzingen:

1. De Commoncraft-stijl

De 'In plain English'-serie van Commoncraft is een mooi voorbeeld van hoe je goede uitlegfilmpjes maakt. Technisch is dit ook niet al te moeilijk. Hang een camera boven een tafel, neem je verhaal op in audio, terwijl je op tafel je verhaal illustreert met tekst en afbeeldingen, die je met je handen schrijft of in beeld schuift.

Deze eenvoudige video over breuken optellen heb ik gemaakt aan mijn eettafel (foto boven) met een iPhone. De nabewerking is gedaan op een iPad met het programma iMovie. De iPhone heb ik bovenop de lamp gelegd (foto onder). Zo had ik een mooie afstand tot het 'werkblad' en voldoende licht. Bovendien kon ik staand de iPhone als monitor gebruiken en op het blad kijken en werken.

2. De TED-stijl

Neem de uitleg (een les, een college) simpelweg met een of meer camera's op. Zorg vooral voor een goede audiokwaliteit, bijvoorbeeld door de spreker te voorzien van een headset of revers-microfoon. Een rustig decor maakt een filmpje aantrekkelijk.

Interessant is het werken met een 'split screen': een deel van het scherm is voor de spreker, in een ander deel zie je de slides voorbij komen.

3. De screencast

Met een screencast combineer je alles wat je op het scherm laat gebeuren met een audio-opname van je stem. Screencasts maak je bijvoorbeeld met Screenr.com of Screencast-o-Matic. Dit zijn gratis programma's die vanuit je browser werken. Vergelijkbaar is de iPad-app Explain a Website.
Jelmer Evers maakt mooie screencasts over geschiedenis op basis van een Prezi, waarbij hij vertelt.

4. De RSA-Animate stijl

Ze zijn prachtig, die filmpjes van RSA Animate (zoals deze) waarin een verhaal in audio geïllustreerd met (aan)tekeningen in de vorm van een mindmap. De kracht zit hem erin dat de mindmap wordt opgebouwd met het verhaal. Dit soort filmpjes zijn niet gemakkelijk om te maken. Er gaat erg veel werk zitten in het tekenwerk en het synchroniseren ervan met het verhaal. Een programma in dit kader om je animatie mee uit te werken is Camtasia (betaald).

Een mooi alternatief om dit soort filmpjes te maken is Videoscribe (op basis van betaald abonnement). Dit programma laat je met tekst, afbeeldingen en audio een mindmap opbouwen, waarbij je alles wat je invoert kunt laten schrijven of tekenen door een menselijke hand. Het programma heeft veel mogelijkheden, zoals een databank van afbeeldingen en lettertypes. Ook kun je de volgorde van het filmpje relatief gemakkelijk aanpassen. Ik heb wat mogelijkheden uitgeprobeerd in onderstaand filmpje.

5. De IRL-stijl
Wat betekent de lesstof in real life (IRL). Ga naar buiten en laat het zien in een verhalend filmpje. Erwin Klaasse deed dit in een filmpje over breuken aan de hand van auto's en parkeerplaatsen.

6. De 'stop motion'-stijl
Stop motion is de videovariant van het flipboek, waarbij snel achter elkaar afgespeelde afbeeldingen de suggestie van beweging geven. Je kunt er bijvoorbeeld langzaam verlopende processen mee in beeld brengen, zoals het opengaan en weer sluiten van lelies in een vijver gedurende een dag. Je kunt ook werken met kleipoppetjes of in 2D, bijvoorbeeld met papieren vormen die per opname steeds wat verlegd worden. Goede software is bijvoorbeeld iStopmotion.

7. Het interview
Maak een filmpje in de vorm van een interview met een (ervarings)deskundige. Dat kan natuurlijk op locatie, maar ook bijvoorbeeld via Skype. Ik heb goede ervaringen met Call Recorder for Skype, maar je kunt ook werken met een gewone camera die bijvoorbeeld over je schouder het scherm filmt. Met Google's Hangouts On Air kun je ook een video-interview houden en de betreffende sessie live uitzenden, waarna deze wordt opgeslagen in je YouTube-account.

Algemene tips en opmerkingen

• Het maken van een goed filmpje kost over het algemeen veel tijd.
• Maak per hoofdthema of deelaspect één kort filmpje.
• Gebruik de unieke kracht van het beeld. De metafoor van de peperkorrel (de aarde) en de sinaasappel (de zon) uit het college over de oerknal van Robbert Dijkgraaf is een schoolvoorbeeld.
• Een goed filmpje heeft een sterke verhaallijn en enkele verhelderende voorbeelden.
• Zoek de balans tussen rustig vertellen en een pittig tempo.
• Je filmpje hoeft niet heel hip of humoristisch te zijn. Hoofddoel is dat leerlingen de uitleg begrijpen.
• Zoek een eigen stijl en kies voor een vaste opbouw als je een reeks filmpjes maakt. Voor de leerlingen geeft dit herkenning, en daarmee extra houvast.
• Leestekst is wat anders dan spreektekst. Lees dus niet voor uit een boek, maar spreek natuurlijk op basis van trefwoorden of een goed uitgewerkte spreektekst. Probeer het gratis online Cueprompter uit om je tekst van af te lezen.
• Voor het maken van goede video-opnames heb je veel licht nodig. Licht van één kant geeft snel harde schaduwen. Meer lichtbronnen is beter.
• Laat je inspireren door filmpjes van collega's.

Leren van en met elkaar

Ik zou graag eens met een groep enthousiaste leraren, leerlingen en vertegenwoordigers van organisaties die zich met dit thema bezig houden een dag organiseren om van en met elkaar te leren. Het zou een co-creatie-dag moeten worden waarop we tips en ervaringen bij elkaar brengen en wellicht een of enkele filmpjes maken. Nodig: een ruimte met WiFi en/of eigentijdse ict-voorzieningen. Neem even contact op als je mee wilt doen of wat kunt betekenen: ernomijland@gmail.com.