Recensie: De gids voor helder denken

Als je deze tekst gelezen hebt, zijn er ondertussen zo'n 200 uren aan video geüpload in Youtube, een miljoen tweets verstuurd en een duizend Gigabyte aan data gegenereerd door gebruikers van Facebook. Je kunt deze informatie voor zoete koek nemen. Maar als mediawijs mens stel je als het goed is de vraag: waarop baseer je dat. Daarom geef ik ook even de bron.

We leven in een wereld die gedomineerd wordt door een tsunami van data, informatie, feiten en meningen. De hedendaagse mens moet meer dan ooit kritisch kunnen denken om betekenis te kunnen halen uit die continue stroom aan gegevens. Niet voor niets heeft kritisch denken een prominente plek in de zogenaamde 21st Century Skills.

Kritisch denken zou je ook helder denken kunnen noemen. Dat is wat Kees Kraaijeveld en Suzanne Weusten, oprichters van De Argumentenfabriek Denkacademie, doen in 'De gids voor helder denken', een praktisch, overzichtelijk en leesbaar handboek. Met een erg mooie ondertitel: 'Nooit meer de weg kwijt in je brein'. De auteurs geven een overzicht van de kenmerken van helder denken en van veelgemaakte denkfouten. Hiervoor vertalen ze ideeën uit de retorica en argumentatieleer naar een breed publiek. Voorbeelden, verhalen over onderzoek en oefeningen ondersteunen bij de verwerking van de informatie. De grootste kracht van het boek is echter het recept voor het maken van een Argumentenkaart. Zo'n kaart helpt bij het visualiseren van de structuur van argumenten, redeneringen en verbanden. Een Argumentenkaart is variant op de mindmap.

De aanleiding voor het schrijven van het boek is actueel, maar ik mis toch wat eigentijdsheid in de uitwerking. Onderzoek naar argumenten en bewijzen voor een stelling begint met het formuleren van een goede zoekvraag en het kunnen vertalen daarvan in een slimme zoekopdracht. Een praktisch hoofdstuk over het vinden en beoordelen van (online) bronnen en het gebruiken van zoekmachines ontbreekt. De auteurs lijken er van uit te gaan dat je alle argumenten al bij elkaar hebt, voordat je helder gaat denken. De praktijk is weerbarstiger. Die vraagt, denk ik, soms om een andere aanpak: de onderzoekende, waarbij je begint met een these over de complexe werkelijkheid en die gaat toetsen. Ofwel: grip krijgen door te beginnen met een 'educated guess' en die dan kritisch te onderzoeken.

Daarnaast mis ik suggesties voor digitaal gereedschap dat kan helpen bij het in beeld brengen van argumenten. Alleen Freemind wordt genoemd als mindmapping-programma. Maar we hebben tegenwoordig ook Mattermap, een online toepassing die qua opzet heel dicht bij de Argumentenkaart komt. Of het visueel aantrekkelijke en erg gebruiksvriendelijke Popplet, dat ook mogelijkheden biedt om met anderen te werken aan een gedegen analyse. Dikke tip voor de auteurs: kom maar op met die Argumentenkaart app!

Tot slot: in het boek wordt een Amerikaanse blogger opgevoerd die in 2009 op het niveau van het individu de term 'infobesitas' introduceerde. In de volgende druk mag dat gecorrigeerd worden naar een 'Nederlandse blogger' en '2008': de bron.