Tien ontwikkelingen die de wereld van beroepen ingrijpend veranderen

Technologie verandert in hoog tempo onze manier van samen leven, samen leven en samen werken. In deze blog wil ik inzoomen op de beroepenwereld. Welke ontwikkelingen zorgen ervoor dat banen van nu morgen zomaar verdwenen kunnen zijn? En dat baanzekerheden ineens op de tocht kunnen komen staan? Aanleiding: een stuk in de Volkskrant van gisteren...

"Volgens onderzoek van de Universiteit van Oxford is liefst 47 procent van alle banen kwetsbaar voor nieuwe technologie. Ook economen worden het slachtoffer, accountants, juristen en zelfs journalisten (vooral sport- en financiële journalisten, voorzover het werk kan worden geformatteerd)."
(Martin Sommer in de Volkskrant, 3 februari 2014)

1. Robots en computers kunnen steeds meer en kosten steeds minder

By D J Shin (Own work) [CC-BY-SA-3.0]

In de maakindustrie winnen robots nog altijd terrein. Ze werken precies en houden dat 24 uur per dag, 7 dagen per week vol. Dit wordt zo interessant dat zelfs 'reshoring' in opkomst raakt: eerder aan lagelonenlanden uitbesteed werk, komt nu terug naar dichterbij. Dichtbij produceren heeft voordelen als snellere levertijden, kortere afstanden in de distributie en meer grip op kwaliteit. Maar banen levert het nauwelijks op. Steeds vaker doen robots en computers ook werk dat tot voor kort achter bureaus werd gedaan. Ontwikkelingen op het gebied van spraakherkenning en kunstmatige intelligentie denderen door en maken dit mogelijk. De zelfrijdende auto maakt chauffeurs en rijschoolhouders uiteindelijk overbodig.

2. Tussenlagen verdwijnen

Uitgevers en winkels zijn lagen tussen producent en consument. De toegevoegde waarde die een dergelijke tussenlaag had, is nu lang niet altijd vanzelfsprekend meer. Schrijvers en muzikanten verkopen soms liever rechtstreeks aan de klant. Internet biedt daarvoor gemakkelijk in te richten systemen. Zonder een opleiding daarvoor gedaan te hebben ben ik nu een uitgever en baat ik een webwinkel uit. Omdat het kan. Thuiskoks en eters, zoals op Thuisafgehaald.nl, nemen hapjes uit de professionele horeca. Met 3D-printers thuis gaan we binnenkort nog een stapje verder. Dan hebben we geen producent en geen winkel meer nodig, alleen nog een te downloaden ontwerp. Tante Pos bezorgt alleen nog de grondstoffen.

3. Professionele technologieën voor iedereen

Als fotograaf kun je alleen nog het verschil maken met je unieke manier van kijken. Je onderscheiden met een dure camera en krachtige middelen om je beelden te bewerken, lukt niet meer. Een nieuwe laag van amateurs met professionele spullen betreedt de markt. En er is een markt voor. Consumenten zien immers lang niet altijd de toegevoegde waarde van een professional of willen er niet voor betalen. En het verschil tussen 'prosumer' en professionele apparatuur is voor het ongeoefende oog niet meer te zien. Ook klussen wordt steeds gemakkelijker. Naast gemakkelijk te gebruiken gereedschap, vind je online uitleg in woord en beeld. Als een kind de was kan doen, zal het de was doen. De wasserijhouder kan naar iets anders uit gaan kijken.

4. Plaatsonafhankelijke concurrentie

In steeds meer sectoren en beroepen concurreer je met de wereld, met heel Nederland of op zijn minst met een groter gebied dan voor de opkomst van het internet. Je prijzen en toegevoegde waarde worden door internet transparanter dan ooit. Online beoordelingen zijn genadeloos. En er is bijna altijd iemand die het goedkoper en beter kan dan jij. Uniek zijn of iets unieks bieden wordt steeds moeilijker. Wie een baan had omdat er in de buurt 'niets beters' was, is die nu kwijt.

5. Diploma-devaluatie

De combinatie van steeds meer hoger opgeleiden en het uitblijven van groei in het aantal banen voor deze groep leidt tot diploma-devaluatie. Ofwel: je moet steeds hoger opgeleid zijn voor een goede baan. Voor iets minder hoog opgeleiden vallen daardoor banen weg. Als ze uit gaan wijken naar beroepen voor lager opgeleiden zal het aanbod daar zo groot worden, dat de vergoedingen onder druk komen te staan. Een groeiende kloof tussen arm en rijk zal leiden tot spanningen. 

6. De doehetzelf-klant rukt op

Klanten doen steeds meer zelf. Hét voorbeeld is natuurlijk: bankzaken. Niet voor niets sluiten de kleinere filialen van de banken en masse de deuren. Via internet regelen we onze eigen financiën. Reisbureaus hebben er ook mee te maken. In de nabije toekomst zullen ook bijvoorbeeld trainingsbureaus klanten en scholen studenten gaan verliezen. Leren, dat kun je ook zelf organiseren via het internet. Een goede lezing in een MOOC, daarvoor heb je maar één professor nodig.

7.  We hebben alles al

Onze piramide van Maslow is tot de nok toe gevuld. We hebben alles al. Op het gebied van entertainment en media hebben we de afgelopen decennia een enorme groei in het aanbod gezien, maar hoe lang kan dat nog doorgaan? Onze economie is gebaseerd op groei, maar waar zit nog potentie om consumenten aan het besteden te krijgen? Ook als we spullen kunnen maken die steeds langer meegaan. Denk maar aan de LED-lamp.

8.  Steeds efficiënter en sneller

Dankzij technologie kunnen we steeds efficiënter werken. Alles wat in nulletjes en eentjes te vertalen is, verplaatsen we razendsnel over het internet. We vergaderen via Skype en besparen zo reistijd. Ons navigatiesysteem leidt ons langs de snelste route, rekening houdend met files. Huizen worden als bouwpakket geleverd en staan binnen enkele dagen. We worden snel productiever, maar de behoefte aan nog meer output van onze organisaties groeit niet mee (zie 7).

9. Gezonder en onafhankelijker

Technologie gaat een steeds grotere rol spelen in onze gezondheid en in onze onafhankelijkheid als we hulpbehoevend worden. Exoskeletten maken mensen met een verlamming weer mobiel, deep brain stimulation geeft Parkinson-patiënten weer kansen om mee te doen. We hebben minder zorg en verzorging nodig door professionals als technologie ons meer gaat ondersteunen. Daarnaast worden we ouder. Meer mensen zullen langer kunnen, willen of moeten werken, maar is dat werk er wel?

10. Betere match tussen vraag en aanbod
We hoeven minder te produceren omdat vraag en aanbod elkaar dankzij het internet perfect kunnen vinden. Printing on demand in de boekenwereld is hier een voorbeeld van. Wat niet wordt besteld, hoeft niet gemaakt te worden. Dat scheelt grondstoffen en arbeidsuren. Op slimme websites worden vraag en aanbod aan elkaar gekoppeld. Bezit wordt hiermee ook minder van belang. Het gaat om beschikbaarheid. Denk aan het gedeeld gebruik van auto's of gereedschappen, zoals bij Peerby.nl of aan voor de een overbodig geworden spullen die via Marktplaats weer een actieve gebruiker vinden.

Uiteraard ontstaan er in deze draaikolk van ontwikkelingen ook nieuwe beroepen. Hoe die eruit zien is nog moeilijk te voorspellen. Deskundigen zijn het er wel over eens dat de behoefte aan creativiteit groot zal blijven. Programmeurs wacht voorlopig ook een mooie toekomst. En ook beroepen waarin hoogwaardig menselijk contact centraal staat, zullen belangrijk zijn. We kunnen alles meten en analyseren. Maar:

In een datagedreven samenleving wordt het onmeetbare onmetelijk belangrijk.

Zie ook mijn eerdere blog over de jobless recovery.

Literatuur:

• The Second Machine Age - Erik Brynjolfsson en Andrew McAfee

Erno Mijland organiseerde op 11 april samen met Jan-Henk Bouman een conferentie over dit onderwerp bij Permanent Bèta in Amersfoort. Klik hier voor meer informatie.