Creatief denken in de 21e eeuw

Als het in mijn trainingen op scholen gaat over 21e eeuwse vaardigheden, hoor ik vaak: "Ja, maar dat was toch altijd al belangrijk?"

Inderdaad: kritisch denken, zelfregulering en kunnen samenwerken zijn altijd belangrijk geweest. Zelfs de 'digitale' elementen uit het model van de 21e eeuwse vaardigheden zou je kunnen samenvatten in een meer tijdloos doel: kunnen omgaan met de technologie van je tijd.

Ook creatief denken is altijd belangrijk geweest: om dagelijkse problemen op te lossen, nieuwe oplossingen te bedenken, met een nieuw product of nieuwe dienst de markt te veroveren. Wat wel veranderd is, is de context. In de 21e eeuw is creatief denken enerzijds moeilijker, anderzijds gemakkelijker geworden.

Creatief denken is moeilijker geworden

• Om creatief te kunnen denken heb je input nodig, maar vooral ook stilte, verveling, incubatietijd. Internet en media bombarderen onze aandacht in een continue stroom van aantrekkelijk verpakte informatie: sociale media, games, nieuws enz. Creatieve verwerkingstijd heb je alleen als die bewust voor jezelf organiseert. Ga eens wat vaker offline. Doe eens niets.
• Creatief denken is een vaardigheid die je moet onderhouden. We komen echter minder vaak in situaties waarin we creatief moeten zijn. Welvaart heeft vele ongemakken weggenomen, het internet biedt instant oplossingen voor waar we tegenaan lopen. Waarom zou ik zelf gaan experimenteren als ik op het internet honderden recepten vindt voor het bereiden van asperges?
• Creatief denken vraagt erom regelmatig geconfronteerd te worden met ideeën, concepten en inzichten uit totaal andere werelden. Media als Google en Facebook werken met algoritmes die ervoor zorgen dat we vooral informatie krijgen die al bij ons past. In 2011 vertelde Eli Pariser op TED al over deze filter bubble.
• De wereld is VUCA (volatile, uncertain, complex, ambiguous). Je zou ervan in de overlevingsmodus schieten. Geen ideale omstandigheid om je creativiteit te koesteren.

Creatief denken is gemakkelijker geworden

• We zijn met de hele wereld in verbinding en kunnen dus bewust op zoek naar mensen en bronnen die ons prikkelen op andere ideeën te komen.
• We hebben praktische tools om ons denken te voeden: digitaal mindmappen, een online rijmwoorden- of synoniemenbron, gereedschappen die je brein prikkelen met toevallige input.

In de 21e eeuw is creatief denken niet belangrijker of onbelangrijker dan in welke andere periode in de geschiedenis ook. Maar om creatief te kunnen zijn, zul je bewuster ruimte moeten creëren en leren hoe je gebruik maakt van de veranderde omstandigheden.