Zelfregissering in een multimediale wereld

Zelfsturing is een item in het nieuwe model van 21e eeuwse vaardigheden dat Kennisnet en SLO begin februari publiceerden. Op 9 maart was dit onderwerp thema van een expertmeeting bij SLO in Utrecht. Een van de vragen die aan bod kwam was hoe met name digitale media zelfsturing positief danwel negatief beïnvloeden.

Oververmoeid
Vanuit scholen krijg ik regelmatig signalen van dat laatste: leerlingen die oververmoeid in de schoolbanken zitten omdat ze tot laat in de avond met hun games bezig zijn geweest, klachten over versnipperde aandacht en korte spanningsbogen, signalen dat leerlingen moeilijk tot geconcentreerd werken komen. Maar ik spreek ook jongeren die heel bewust omgaan met hun smartphones door bijvoorbeeld in te stellen dat ze niet van elk bericht een alert krijgen of die apps gebruiken om ze te helpen bij het halen van hun doelen.

Niet nieuw
Zelfsturing is het jezelf kunnen controleren, observeren en beoordelen, om van daaruit je gedrag aan te passen (te reageren), vertelde Petra Fisser (SLO). Zie ook deze website. Wat je eigenlijk doet is jezelf regisseren. Het begrip zelfregissering bestaat niet, maar vertelt eigenlijk nog preciezer waar het om gaat. Er is wat dat betreft ook een link met de zogenaamde executieve functies. Zelfsturing en executieve functies zijn niet nieuw. Er is bijvoorbeeld in het Dalton- en vrijeschoolonderwijs ook al ervaring met het inoefenen van vaardigheden bij leerlingen. Er lijkt consensus over het belang van het stimuleren van een goede zelfsturing op jonge leeftijd. Vroeg leren en internaliseren levert de meeste winst op volgens de deelnemers aan de bijeenkomst, maar op latere leeftijd kun je nog wel 'coping-strategieën' aanleren om om te gaan met je eventuele gebrek aan zelfsturings-vaardigheden.

Wat werkt?
Zelfsturing stimuleren kan door:

• te oefenen (bijvoorbeeld met plannen) en te reflecteren met daarbij de nadruk te leggen op waar het goed gaat;
• een structuur te bieden die houvast en rust geeft (positieve ervaringen opdoen);
• aan te haken bij de intrinsieke motivatie van de leerling: als je iets heel graag wilt, zul je meer moeite doen om het te bereiken;
• te werken aan zowel algemene kennis over alles wat zelfsturing kan onderdrukken (kritisch denken) als aan zelfkennis (metacognitie);
• verantwoordelijkheden te geven (eigenaarschap) in balans met ondersteuning, of dat nu door hulpmiddelen of door mensen is;
• voorbeeldgedrag te vertonen.

Media
Over de invloed van media kwam vooral anekdotisch bewijs op tafel, samen met voorbeelden van de 'aandachtseconomie' waarin we ons bevinden met overal en altijd mediaprikkels, vaak in de vorm van reclame. Hier ligt nog een onontgonnen terrein, al zijn er al wel voorbeelden van lessen en activiteiten die de link leggen tussen zelfsturing en mediagebruik. Zo zijn er scholen waar projecten draaien waarbij de leerlingen een week lang hun mobieltje inleveren en in die periode reflecteren op het effect daarvan. Zelf mocht in eind vorig jaar met een groep leerlingen 3 havo een les doen waarbij we samen nadachten over het thema 'regie en mediagebruik'. Daaruit kwamen ook positieve voorbeelden, zoals een app gebruiken om jezelf te stimuleren meer te sporten.