Technologische vooruitgang en de mentale armoedeval

Armoedeval is het verschijnsel waarbij het in actie komen om je maatschappelijke situatie te verbeteren, wordt ontmoedigd doordat het verwachte netto resultaat van je stap ogenschijnlijk negatief zal uitpakken.

Hét voorbeeld is natuurlijk het niet solliciteren op een baan vanuit een uitkeringssituatie omdat je dan uiteindelijk, onderaan de streep, door het niet meer in aanmerking komen voor allerlei tegemoetkomingen, minder overhoudt.

Is er ook zoiets als een mentale armoedeval, veroorzaakt door technologie?

Die vraag kwam bij me op toen ik bezig was met een artikel over de rekentoets (te vinden op Blendle), waarin het ging om hoofdrekenen versus rekenen met een machientje. De redenering zou dan zijn...

De mentale armoedeval is het verschijnsel waarbij het in actie brengen van je brein om verder te komen wordt ontmoedigd doordat het gebruik van technologie met minder moeite ogenschijnlijk hetzelfde resultaat geeft. In het voorbeeld: een som uitrekenen met een machientje in plaats van uit je hoofd, omdat dat sneller is en - als je het goed doet - feilloos.

Nadat technologie onze spierkracht heeft vervangen, gaat het ons nu steeds meer mentaal werk uit handen nemen. Dat gaat banen kosten. Waarbij er ook wel weer nieuwe banen zullen ontstaan. Maar welke dat zijn en in welke mate er werk beschikbaar blijft, daar zijn de deskundigen het nog niet over eens. Minstens zo interessant is de vraag wat het met ons brein gaat doen. Belanden we in een mentale armoedeval? Dan verworden we tot luie denkers, misschien zelfs consumerende zombies. Voer voor cultuurpessimisten, die zullen zeggen dat dit proces al lang gaande is.

We kunnen er ook voor kiezen ons denken op een hoger plan te brengen. Omdat het kan. Voor de spierkracht hebben we dat al gedaan. Soms vraag je je af waar dat ophoudt: de creativiteit en perfectionering in sport en bewegingskunst. Denk aan de ontroerend mooie Olympische prestatie van Epke Zonderland (klik hier voor uw dosis kippenvel voor vandaag). Sport en bewegingskunst en spierkracht, staat tot filosofie en denkkunde en denkkracht.

Een uitdaging voor het onderwijs is hoe we de praktische realiteit van de beschikbaarheid van technologie die ons denken vervangt of ondersteunt kunnen combineren met het voorkomen van een mentale armoedeval, of positief geformuleerd: het zodanig prikkelen en stimuleren van jonge breinen dat we ook morgen nog kunnen leven in mentale rijkdom.