Ben je een mens of een profiel?

CC-BY Stuart Heath

Voor de buitenwereld zijn we steeds meer ons profiel en steeds minder de mens achter dat profiel. Over ons is immers zoveel data beschikbaar... dat moet wel een betrouwbaar beeld opleveren.

Daarnaast is er van heel veel mensen veel data beschikbaar. Dat maakt de verleiding groot conclusies te trekken op basis van correlaties. Als u in wijk X woont, zult u wel een bovenmatige belangstelling voor product Y hebben. Dus ontvangt u hierbij onze nieuwste folder.

En als mijn dochter even mijn computer geleend heeft om naar leuke jurkjes te kijken, ik rond dezelfde tijd iets aardigs twitterde over het songfestival en mijn vaste online webshop merkt dat ik sinds die avond geen scheermesjes meer besteld heb, dan gaat morgen de telefoon. Een aantrekkelijke reisaanbieding voor tien dagen Oostenrijk!

Opsporingsmijdend gedrag
Even serieus weer. Die commerciële kant van profilering is misschien nog relatief onschuldig. Je kunt immers de stroom van reclameboodschappen met wat oefenen nog wel negeren. Het kan ook venijniger. Brenno de Winter vertelde er vorig jaar over op het VINT Symposium. "Het maakt niet uit of je denkt dat je iets goed doet. Het gaat uiteindelijk over het profiel." Hij geeft het voorbeeld waarbij een optelsom van onschuldige gedragingen leidt tot een arrestatie op basis van verdenking van terrorisme. Een van die gedragen: de persoon in kwestie had zijn mobiele telefoon niet meegenomen. En dat zou je toch kunnen zien als opsporingsmijdend gedrag. Kennelijk heb je iets te verbergen.

Hét probleem hier is dat je ongewild komt in een situatie waarbij sprake is van omgekeerde bewijslast: je profiel wijst erop dat je fout zit, bewijs maar dat het niet zo is. 'Ik heb niks te verbergen' wordt dan: "Jouw profiel zegt dat je een ongezonde leefstijl hebt. Wij zijn ziektekostenverzekeraar. Dus je gaat meer premie betalen, tenzij je bewijst dat je wel een gezonde leefstijl hebt." Het maakt nu al uit waar je huis staat, hoeveel je betaalt voor je autoverzekering.

Cocon
En dan is er nog de vraag: worden we beïnvloed in ons doen en denken door het profiel dat we zelf helpen creëren? Ik kwam op die vraag naar aanleiding van een artikel van David Rowan in 153 x cafeïne voor de geest.

"Jouw identiteit is steeds meer wat die volgens de datamonopolisten is."

In 2011 vertelde Eli Pariser op TED al over de filter bubble: je profiel bepaalt wat je zien krijgt in de resultaten van je zoekmachines, waardoor je langzaamaan een cocon spint waarin je continu wordt bevestigd in wat je al weet of vindt. Helemaal nieuw is dit natuurlijk niet: het maakt wat uit of je altijd de Telegraaf leest of altijd de Volkskrant. Bewust zijn van dit soort mechanismen helpt bij het behouden van een zo groot mogelijke onafhankelijkheid in denken.

Mediawijsheid
Ben je een mens of een profiel? Het is een van die belangrijke vragen die voortkomen uit het leren, leven en werken in onze 'fundamenteel gemedialiseerde samenleving' (Raad voor Cultuur, 2005). In de opvoeding van onze kinderen, thuis en op school, moeten dergelijke vragen - geïntegreerd en als apart thema 'mediawijsheid' - een prominente plek hebben. Hoe draagt u / uw school / uw organisatie hier al aan bij?