3D-reciprociteit

Ik krab jouw rug, jij krabt de mijne. Dat is het idee van reciprociteit. De een levert een dienst aan de ander, en de ander krijgt die direct of na enige tijd teruggeleverd.

In 1986 maakte Richard Dawkins (foto rechts, bron: BBC) een BBC-documentaire over dit idee. In het 45-minuten durende programma legt hij op een kraakheldere manier concepten als het gevangenendilemma en de tragedie van de meent uit, die samenhangen met reciprociteit.

Ook laat hij zien dat zelfzuchtigheid en altruïsme niet elkaars tegenovergestelde zijn. Je kunt de ander immers ook helpen vanuit de intentie er samen, dus ook zelf beter van te worden. In de natuur zie je dit principe terug, waarbij volgens Dawkins de meest succesvolle organismen:

• beginnen met diensten leveren aan iedereen (voordeel van de twijfel);
• verder samenwerken met hen die ze ook terugleveren;
• de samenwerking stoppen met hen die dat niet doen.

Conclusie van Dawkins en titel van de documentaire: 'Nice Guys Finish First'.

In de meeste voorbeelden in de film is er sprake van een tweerichtingsverkeer tussen twee partijen, zoals:

• twee kampen in de Eerste Wereldoorlog die elkaar tijdelijk rust gunnen tijdens Kerst
• een anemoon die een clownvis bescherming geeft en er voedsel voor terugkrijgt

Het kan ook complexer. Dawkins laat zien hoe een aantal computerprogramma's met verschillende karakters het Gevangenendilemma-spel spelen. Met meer complexiteit kunnen we onze ingewikkelde sociale werkelijkheid beter verklaren. En er nieuwe mogelijkheden voor ontdekken om verder te komen. Ik schreef bij wijze van voorbeeld recent al een blog over een soort dienstennetwerk waarbij degenen die diensten leveren die teruggeleverd krijgen op een ander moment én niet per se van dezelfde persoon. In de meest eenvoudige vorm:

• A levert aan B
• B levert aan C
• C levert aan A

Het beste begrip dat ik hiervoor kan bedenken is 3D-reciprociteit. En het is tegelijkertijd nog kwetsbaarder én potentieel krachtiger dan de 2D-variant. Het begint met het voordeel van een grotere twijfel: je geef iets weg en hebt nog minder een beeld van of er ooit iets terugkomt. Maar de kracht zit hem in het feit dat:

• jij ook levert als degene aan wie je levert toevallig niets waardevols terug te bieden heeft (nu niet of helemaal nooit)
• iemand die iets waardevols te bieden heeft, maar voor wie jij niets waardevols kunt doen, je toch zou willen helpen

De kracht van 3D-reciprociteit wordt op dit moment misschien wel het best geïllustreerd door de hoeveelheid kennis die we als mensheid in de laatste 15 jaar met en voor elkaar hebben ontsloten. Veel van het werk dat daar in zit is gedaan, zonder te weten of het ooit wat op zou leveren. Denk maar aan het Wikipedia-project. Tegelijkertijd weet ik zeker dat het internet nu al praktisch iedereen meer heeft opgeleverd dan hij of zij er individueel aan heeft bijgedragen. En we zijn nog lang niet bij de finish!